تاریخ فرهنگی و فرهنگِ تاریخی در صد سال با کتاب فروشی های مشهد - وبلاگ چاپارها

به گزارش وبلاگ چاپارها، به گزارش خبرنگار خبرنگاران در خراسان رضوی، مستند صد سال با کتاب فروشی های مشهد قرار است فرایند رشد و افول کتاب فروشی های مشهد را آنالیز کند؛ کتاب فروشی هایی که گذشت زمان بسیاری از آن ها را برای پابرجا ماندن تبدیل به فروشگاه های لوازم التحریر نموده یا کتاب فروشی هایی که بعد از انقلاب آنچنان رونق گرفته اند که این روز ها پاتوق فرهنگی شده اند.

این مستند که بر اساسِ پژوهشی به قلم سیدخلیل حسینی اجرا شده، قرار است مخاطب را با هویت گمشده مشهد پیوند دهد؛ چراکه ردپای تاثیر و حیاتِ فرهنگی کتاب فروشی های مشهدی را از درون عهد قاجار و حرم مطهر رضوی می جوید و سپس جهدِ خستگی ناپذیرِ کتاب فروشی ها را در عصر پهلوی و عصر انقلاب اسلامی به تصویر می کشد. بسیاری از این کتاب فروشی ها همزمان خدمات فراوانی در نشر کتاب و ایجاد پاتوق های اصحاب فرهنگ در شهر مشهد داشته اند.

در این مستند خاطره انگیز، هم می توان نوستالژی و خاطره های شیرین را با رایحه کاغذ و جوهر مرور کرد و هم نقش این کتاب فروشی ها را در کسوت تاثیرگذارترین نهادهای جریان ساز فرهنگی مرور کرد.

مستند صد سال با کتاب فروشی های مشهد روایت قصه های ناگفته مشعله داران گمنام و بی ادعای آگاهی و اندیشه است؛ مستندی که روایت یک راه پرفراز و نشیب صد ساله را، یک راه پرآب چشم و پر از خون دل بر دوش می کشد.

در جست وجوی هویت گمشده مشهد

دبیرخانه چهارسوی مشهد در جستجوی هویت گمشده مشهد در چهارسویه مفاخر، اماکن و گذرهای خاطره، وقایع هویت ساز، آیین های هویتی و همچنین روایت و تحلیل تاریخ فرهنگی مشهد است این بار به سراغ نهادها و پاتوق های فرهنگی موثر و جریان ساز مشهد در صد سال اخیر رفته است.

در ابتدا به سراغ مجتبی گیوه چی ، مسئول دبیرخانه چهارسوی هویت مشهد که تهیه نماینده این مستند است، رفتیم. وی در گفت وگو با خبرنگار ایبنا می گوید: این مستند ساخته شد تا در آستانه قرن جدید از سه جهت سویه مفاخر مشهدی (کتاب فروش های دوران ساز و قدیمی مشهد)، سویه مکان ها و گذرهای خاطره (جستجوی مکان های خاطره انگیز کتاب فروشی های و پاتوق های فرهنگی) و همچنین سویه رویدادهای هویت ساز مشهد (مستندنگاری صدسال جریان مستمر و موثر کتاب فروشی های نوین در ساخت هویت فرهنگی مشهد) به یکی از مهم ترین و اساسی ترین استوانه های تاریخ فرهنگی شهر مشهد بپردازد.

زنده نگه داشتن نامِ کتابفروشیهای قدیمی مشهدی

مجتبی گیوه چی در ادامه تاکید می نماید: قصه کتاب فروشی های دوره گرد، کتاب شناسان بی کتاب فروشی ، کتاب فروشی هایی ناشر، کتاب فروشی های روشنفکری و سیاسی، کتاب فروشی های مذهبی و عقیدتی، کتاب فروشی ها به مثابه پاتوق ها ، نهادهای فرهنگی و کافه کتاب ها بعضی از موضوعاتی است که در مستندِ صدسال با کتاب فروشی های مشهد به آن پرداخته شده است.

تهیه نماینده مستند صد سال با کتاب فروشی های مشهد با بیان اینکه ذکر خیر بسیاری از کتابفروشی های مشهدی در این مستند زنده خواهد شد، می گوید: در این مستند نام بسیاری از کتاب فروشی ها نظیر علمی، فردوسی، زوار، رحمانیان، باستان، نادری، گل سرخ، پگاه، فرهنگ، جعفری، برومند، غفرانی، جواهری، رستگار، هجرت ، انتشارات امام و ... آمده است.

گیوه چی ادامه می دهد: به گمان گروه هویتی چهارسوی مشهد، مرور و تحلیل تکاپوها و کوشش های خستگی ناپذیر اصحاب فرهنگ مشهد در سال های اخیر، تحلیل بخش مهمی از تاریخ فرهنگی و هویت تاریخی مشهد است که تا به امروز مغفول مانده است و در آستانه قرن جدید باید برای گگرددن راه های جدید در مدنیت و فرهنگ شهر مشهد، سخت به آن پرداخت چرا که ما به آن نیازمندیم.

وی همچنین وعده می دهد که به زودی همزمان با قدردانی و گرامیداشت کتاب فروشی های مشهد، مستند صد سال با کتاب فروشی های مشهد رونمایی می گردد.

گیوه چی همچنین از چاپ کتابی مرتبط با این موضوع نیز خبر می دهد و می گوید: همزمان با این مستند، پژوهشی بدیع و ارزشمند که مبنای جستجوها و مصاحبه های این مستند قرارگرفت هم به زودی به قلم سیدخلیل حسینی عطار و در قالب کتابی خواندنی به زیورطبع آراسته خواهدشد.

اهمیت هویت فرهنگی در زندگی شهری

بنابراین ما هم به سراغ سید خلیل حسینی عطار رفتیم تا با او در خصوص این مستند و کتاب گفت وگو کنیم. وی در مصاحبه در خبرنگار ایبنا درباره چگونگی نوشتن این کتاب می گوید: سال 1388 مقاله مشهد و کتاب فروشی های پنجاه سال پیش دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی را خواندم، این مقاله در کتاب کتابفروشی جلد دوم چاپ شده بود و چون دیگر کارهای دکتر، بسیار خواندنی و دل انگیز بود. شوق دانستن سرنوشت کتابفروشی ها و آدم هایی که در آن نوشته از آنان سخن به میان آمده، از آن سال با من بود ، لذا هنگامی که از سوی هیات علمی انجمنِ چهارسوی هویت مشهد پژوهش صد سال با کتاب فروشی های مشهد به من پیشنهاد شد، مشتاقانه پذیرفتم چرا که آن شوق نخستین در من بیدار شد و پس دست به کار شدم، تا به آن آرزوی دیرینه جامه عمل بپوشانم.

این نویسنده با اشاره به اهمیتِ هویت فرهنگی و تاثیر فقدانِ آن بر انزوای اجتماعی در زندگی شهری، بیان می نماید: در غیاب اسناد و آنچه تاریخ مکتوب خوانده می گردد، باید به سراغ حافظه ها رفت و به آنچه از یادها و خاطره ها در پس ذهن ما مانده و هنوز دستخوش فراموشی نشده، دل خوش کرد. خاطراتی که در تاریک خانه حافظه های تکه پاره و سرگردان و بی مکان چرخ می خورد تا بالاخره با مرگ صاحبش بر خاک می افتد.

زیستهای اورژانسی در تاریخ معاصر که فرصت ثبت شدن پیدا نمینمایند

سیدخلیل حسینی همچنین در ادامه اضافه می نماید: پل ریکور، حافظه ها را در معرض سه خطر عمده می داند، دستکاری شدن، ممنوع شدن و دستوری شدن در کنار این سه تهدید، زیست های اورژانسی در تاریخ معاصر ما نیز که فرصت ثبت شدن پیدا نمی نمایند، را هم باید بدان اضافه نمود. لذا تا فرصت هست باید آنان را دریابیم زیرا همین ها، هویت ما را معنا می بخشند.

وی در خصوص مضمون این کتاب نیز می گوید: این کتاب سه دوره قاجار، عصر پهلوی و انقلاب اسلامی را دربرمی گیرد و برای نوشتن آن در ابتدا به جستجوی منابع موجود پرداختم و نام کتابفروشی ها و ناشران را که گاه مرز بین آنان قابل تشخیص نبود، استخراج و فهرست کردم. به عنوان مثال کتاب فروشی های زوار، فردوسی و رحمانیان که مربوط به دوره قاجار بوده اند و پس از آن عصر پهلوی که در آن دوره مشهد 36 کتاب فروشی داشته و از کتاب فروشی های پس از انقلاب نیز ابتدا 100 مورد را احصا و از بین آنان 15 کتاب فروشی را که فعالیت موثرتری در عرصۀ کتاب، گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی داشته اند و پاتوق اهل قلم و فرهنگ بوده اند، انتخاب کردم.

ضرورتِ تعهد به انتقال صحیح تاریخ

مهدی شایقی کارگردانِ مستند صد سال با کتاب فروشی های مشهد هم در گفت وگو با خبرنگار ایبنا با بیان اینکه این مستند سیر تاریخی کتاب و کتاب فروشی در مشهد را به تصویر می کشد، می گوید: صد سال با کتاب فروشی های مشهد یک مستند پژوهشی است که از دلِ پژوهش های سیدخلیل حسینی، منابع آرشیوی خودم از مشهد قدیم، اسنادِ مرکزِ اسناد آستان قدس و مصاحبه با بازماندگان و افرادی که از آن دوران هنوز در قید حیات هستند تهیه شده است.

وی با بیان اینکه این اثر اکنون در مرحله تدوین است، اضافه می نماید: درحالِ نوشتن متن نریشن و آماده سازی برای تدوین نهایی این اثر هستیم؛ تا انشالله اواخر فروردین ساخت این مستند پژوهشی به خاتمه برسد.

مهدی شایقی این مستند را یک تاریخ نگاری می داند و می گوید: در اینگونه آثار روایت صحیح تاریخ بسیار حائز اهمیت است، ما به هیچ وجه نباید تمایلاتِ شخصی خود را وارد اثر کنیم به این خاطر که اثر نهایی دچار سوگیری می گردد و حقایق تاریخی را از بین خواهد برد و مخاطب با یک روایت جعلی روبه رو خواهد شد، بنابراین در این آثار باید آنچه را که بوده است، به درستی منتقل کنیم.